[dDH] [Menu]    Niet-Winkeldag Home Page
KONSUMINDERKRANT 1999

Konsumeren is een kwestie van kultuur

Gewoon een prettig leven

De beste ontwikkeling is een ontwikkeling die de kwaliteit van het leven van mensen verbetert. En die kwaliteit heeft alles te maken met de mogelijkheden die mensen hebben om in hun fundamentele behoeften te voorzien.

Door Marta Resink

Toen de Brundtland-kommissie in 1987 de term Duurzame Ontwikkeling introduceerde, gaf zij daaraan de volgende betekenis: ,,Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien.'' Maar wat zijn eigenlijk menselijke behoeften?

In materieel opzicht heeft een mens maar heel weinig nodig om te kunnen bestaan: gezond voedsel, schoon water, schone lucht, kleding en een dak boven het hoofd of een andere veilige plek om te schuilen voor gevaar. De natuur biedt ons in principe alle grondstoffen die we nodig hebben om in die fysieke behoeften te voorzien. Gratis! Het is een kwestie van zorgvuldig milieubeheer en eerlijk delen om iedere wereldbewoner te kunnen voorzien van de elementaire middelen van bestaan. Maar zijn we er dan?

Immateriële behoeften

Naast eten, drinken, kleding en een veilige plek hebben we nog allerlei behoeften van immateriële aard, maar die zijn daarom niet minder essentieel. Die behoeften hebben te maken met ons gevoel en met onze menselijke waardigheid en ze dragen wezenlijk bij aan ons geluk: aandacht en erkenning door anderen, liefde, gezondheid, een schoon milieu, het gevoel van veiligheid en geborgenheid, de mogelijkheid om onze kennis en vaardigheden te vergroten en te ontwikkelen. De meeste dingen die ons gelukkig maken zijn niet te koop. We krijgen ze 'gewoon', of ze ontstaan uit een interaktie tussen mensen. Een mens is een afhankelijk wezen. Enerzijds zijn we afhankelijk van de natuur en anderzijds van andere mensen.

Alleen al uit een oogpunt van puur eigenbelang zou onze allereerste en grootste zorg moeten zijn om onze relatie met de natuur en met andere mensen goed te houden. Duurzame ontwikkeling heeft niet alleen te maken met het (kunnen) voorzien in de materiële behoeften van mensen die nu en straks leven, maar ook met het scheppen van voorwaarden waarin we met elkaar in sociaal opzicht prettig kunnen samenleven. Dus met de ontwikkeling van 'het sociale'.

Ontwikkeling gaat over mensen

De Braziliaanse ekonoom Manfred Max Neef deed onderzoek naar fundamentele menselijke behoeften. Zijn bevindingen legde hij vast in het boek Human scale development (ontwikkeling op menselijke maat). Neef gaat ervan uit dat ontwikkeling niet te maken heeft met dingen, maar met mensen. De beste vorm van ontwikkeling is daarom een ontwikkeling die de kwaliteit van het leven van mensen verbetert.

Maar wie bepaalt de kwaliteit van het leven? Volgens Neef wordt de kwaliteit van het leven bepaald door de mogelijkheden die mensen hebben om in hun fundamentele behoeften te voorzien. In tegenstelling tot de gangbare opinie dat menselijke behoeften onbeperkt zijn, maakt Neef onderscheid tussen behoeften ('needs') en middelen om behoeften te bevredigen ('satisfiers').

Kleding is op zichzelf geen behoefte, maar kleding bevredigt de behoefte aan bescherming. De fundamentele behoefte is dus: bescherming. Doordenkend via deze gedachtengang, komt hij tot een lijst van negen fundamentele menselijke behoeften: voortbestaan (subsistence), bescherming (protection), liefde en genegenheid (affection), begrip (understanding), participatie, ledigheid en nietsdoen (idleness), iets tot stand brengen (creation), identiteit en vrijheid. Er bestaat geen een-op-een relatie tussen behoeften en middelen. Borstvoeding voor een baby voorziet bijvoorbeeld in verscheidene fundamentele behoeften tegelijk: voortbestaan, bescherming, liefde en identiteit.

Oneindige hebzucht

Meer, meer ... Lang niet alle fundamentele behoeften zijn (alleen) op materiële wijze te vervullen. Toch krijgt die materiële bevrediging vooral in de westerse kultuur onevenredig veel aandacht. Het is zeer wel denkbaar dat de veronderstelde menselijke 'honger naar produkten' te maken heeft met het simpele feit, dat we ons onvoldoende bewust zijn van onze dieperliggende behoeften. Zolang we onvoldoende aandacht hebben voor het vervullen van de werkelijke, fundamentele behoeften, zal onze materiële hebzucht oneindig blijven. 'Geld maakt niet gelukkig' is meer dan zomaar een kreet!

Het schema van Neef toont aan, dat fundamentele menselijke behoeften niet alleen benoembaar en beperkt zijn, maar dat die ook in alle kulturen hetzelfde zijn. Slechts de wijze waarop behoeften worden bevredigd is per kultuur verschillend.

Tegen deze achtergrond krijgen woorden als 'armoede' en 'rijkdom' ook een heel andere betekenis. Volgens Neef duidt iedere fundamentele behoefte die niet bevredigd wordt op armoede. En dat biedt een verhelderend nieuwe kijk op de verhoudingen van arm en rijk in de wereld. Zijn 'rijken' werkelijk zo rijk? Of dient uiterlijke rijkdom wellicht als schild om de 'innerlijke' armoede mee te bedekken?

Menselijke ontwikkeling

Sinds 1990 produceert het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties elk jaar eenHuman Development Report. Ook deze VN-kommissie neemt als uitgangspunt dat het bij 'ontwikkeling' gaat om het welzijn van mensen en niet alleen om de ekonomische groei van landen. Dat welzijn is te meten. Door niet alleen te kijken naar het inkomen van mensen, maar ook naar hun levensverwachting, hun onderwijsmogelijkheden en hun algemeen welbevinden. ,,Menselijke ontwikkeling is in essentie een proces van het vergroten van de keuzen van mensen'', aldus de VN.

Konsuminderen kan een sleutel zijn om de kwaliteit van het leven van mensen overal ter wereld te verhogen.

menu | dDH